NATUURGEBIED DE GEELDERS
update: 3 augustus 2021
DE GEELDERS IS EEN VAN DE BELANGRIJKSTE NATUURGEBIEDEN BINNEN HET GROENE WOUD
Algemeen
De Geelders ligt ten oosten van Boxtel en ten noorden van Liempde. In het
gebied zijn op het bosreservaat De Braak na alle paden en wegen opengesteld
voor wandelaars. Er zijn twee met paaltjes gemarkeerde wandelroutes in het
gebied. Aan het spoorlijntje bevindt zich bij café ’t Groene Woud een ruime
parkeerplaats (in buurtschap Kasteren in Liempde). Ook aan de Schijndelsedijk (de weg van Boxtel naar Schijndel) bevindt
zich een parkeerplaats vanwaar u toegang heeft tot De Geelders. Wanneer u gaat
wandelen in De Geelders is het aan te raden laarzen aan te trekken en
muggenolie mee te nemen. Ook wanneer het een tijdje niet geregend heeft, kan
het op een aantal plaatsen in dit natuurgebied, door de leem, erg nat zijn.
De Geelders worden binnenkort omgevormd tot een meer natuurlijk bos. Het gebied van de Geelders is een oud bosgebied dat reeds uit de 15e eeuw als "Gheerlaer" bekend is. Vroeger was het veel uitgestrekter en bestond de gehele zgn. "Bodem van Elde" uit ‘woeste grond’. Tot midden 17e eeuw is bijna het gehele bosgebied inclusief Dommeldal in handen geweest van de Kartuizers een zeer strenge kloosterorde die stroomafwaarts in Olland een klooster gesticht hadden. Prior Joseph van den Oetelaar (kartuizerklooster Antwerpen, zie genealogische website en website Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel ) heeft de verkoop in de 17e eeuw geregeld. Uit de kartuizerarchieven bleek dat ook hier heggen gelegd werden
BHIC, Kartuizerklooster Sinte Sophia, inv. nr. 4, f 101v.
‘croken ende te samen bynden omme den vrede daermede te onderhouden datter gheen beesten int schot en komen’ = breken/knakken en samenbinden
om de omheining daarmee te onderhouden zodat er geen runderen in het jonge schot komen.
De Geelders staat landelijk weer in schijnwerpers omdat dit bosgebied één van de belangrijkste kerngebieden zal worden van een 7500 ha groot natuurgebied HET GROENE WOUD . Dit omvangrijk natuurgebied zal in de toekomst (begin 21e-eeuw) een aaneengesloten gebied vormen tussen Geelders en Kampina met daartussen gerenommeerde gebieden (leembossen) zoals "De Mortelen, "Velder", "Het Dommeldal" en "De Scheeken". Dit natuurgebied (vooral vochtig bosgebied) zal voor vele soorten dieren en planten één van de belangrijkste reservaten worden. Sommige soorten welke reeds lang in deze streek uitgestorven zijn kunnen dan weer naar dit gebied terugkeren.
Karakterschets
Het afwisselende landschap van De Geelders bestaat uit hakhoutwallen, loofbos
met dreven, populierenbosjes, heide, grasland en akkers. Al in de 17e eeuw werd
het gebied gebruikt als productiebos voor eikenhakhout. De schors (eek) van de
bomen werd gebruikt in een belangrijke industrie voor dit gebied: de
leerlooierij. Om het bos zo goed mogelijk te kunnen exploiteren, groef men
brede dreven. Voor de afwatering is een uitgebreid netwerk van greppels en
sloten aangelegd. Met het uitgegraven zand werden de zogenaamde rabatten
opgeworpen. Zeer lang al is een gedeelte van het bosgebied in handen van de familie
Marggraff uit Vught. Sinds de tweede wereldoorlog is het beheer “niets doen”
gebezigd. Juist daardoor zijn zeer hoge natuurwaarden ontstaan en behoort het
tot de belangrijkste natte bosgebieden van Nederland. Door de kwijnende bomen
zijn vele holten ontstaan die een schuil- of broedplaats bieden aan bosuilen of
steenmarters. In de voorjaar zijn de met miljoenen bosanemonen bedekte
bosbodems een lust voor het oog. De Geelders is vooral in de winter een
behoorlijk nat gebied. Dit komt door een leemlaag in de bodem. Deze laat het
regenwater slechts langzaam door. De grondwaterstand blijft door de leemlaag
hoog en hierdoor zijn er in De Geelders bijzondere plantensoorten te vinden,
die kenmerkend zijn voor het Brabantse leem. Bijvoorbeeld eenbes,
schaafstro, gevlekte orchis, koningsvaren en bosanemoon. Ook staan de
slootkanten op veel plaatsen vol slanke sleutelbloemen.
Toekomstbeeld Geelders (foto Ingrid Margry)
Flora en fauna
In het KNNV-Blad Natura
(1937) meldt prof. H. van Iersel al Goudvinken in de Geelders. Op het
heideterrein midden in De Geelders bevinden zich plantensoorten die verder
nergens in De Geelders voorkomen, zoals klokjesgentiaan, wolfsklauw en kleine
zonnedauw. Ook komen in het gebied zeldzame vlindersoorten voor, waaronder één
van de grootste populaties van het bont dikkopje in Nederland. Andere
voorkomende vlindersoorten zijn het heideblauwtje, ijsvogelvinder en het
zandoogje. Een kenmerkende vogel voor De Geelders is de houtsnip. Als het in
Noord-Europa winter wordt en de bodem bevriest, arriveren grote aantallen
houtsnippen in het gebied om te overwinteren. Wanneer ook hier de vorst zijn
intrede doet, trekken ze verder naar het zuiden. Andere kenmerkende vogels zijn
de wespendief, boomvalk en goudvink. Sinds kort worden er weer steenmarters
waargenomen en de boommarter wordt verwacht. Bijzondere bewoners zijn ook de
levendbarende hagedis, de kamsalamander en de hazelworm.
Tijdens de
inventarisatie naar autochtone struik- en boomsoorten in 2007 ( "Oude Boskernen in
Het Groene Woud" ) zijn hier ook bijzondere soorten aangetroffen zoals
o.a. wilde mispel, Gelderse roos, hondsroos, bastaardmeidoorn en de wegedoorn
In 2008 zijn ook interessante landschapselementen bestudeerd namelijk de in de
Geelders veel voorkomende wallen (zie: wallen in Het Groene
Woud) deze werden o.a. gebruikt als grenswal. De wallen dateren uit de
Middeleeuwen.
Ieder bos, dus
ook het gehele complex van De Geelders, is vanuit natuurbeschermingsogen
gezien, veel meer dan een aantal gegroepeerde bomen, Bij een bosbouwer zal
vooral de belangstelling uitgaan naar de economisch aantrekkelijke bomen. Een
natuurbeschermer ziet het bos anders. Een bos is voor hem een groot geheel,
waarvan de bomen een belangrijk onderdeel vormen. Echter ook alle andere
levende wezens in een bos, van een mestkever tot een havik of een bosanemoontje
behoren tot dat bos. Deze hele levensgemeenschap kan alleen maar blijven
voortbestaan als alle onderdelen goed beschermd worden. Het ene onderdeel is
daarbij niet belangrijker dan het andere.
In 2012 is een
aparte publicatie verschenen over De Geelders:
De
Geelders, Bosgebied in Het Groene Woud. Van middeleeuwse Kartuizers tot
hedendaagse Natuurbeheerders (Liempde, 2012)
door Ger van den Oetelaar en Jac Hendriks
Verkrijgbaar via Stichting
Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel
of Duthmala
Sinds 2019 werkt ARK-Natuurontwikkeling om de leembossen van De Geelders flink uit te breiden.
Gelegde heggen zoals vroeger veel in de Geelders voorkwamen (foto Karel Voets)
Via deze KNOP kunt u ook naar de genealogische website van Ger van den Oetelaar. Op de website van Duthmala wordt aandacht geschonken aan diverse LIEMPDSE NATUURGEBIEDEN zoals Scheeken, Geelders, Dommel en Dommeldal, Landgoed Velder (Veldersch Bosch) en aan een aantal CULTUURHISTORIE RONDOM LIEMPDE.